2025-ci il mayın 12-si - tarixə yazılacaq bir gün kimi təqdim olundu. 1984-cü ildən bəri Türkiyəyə qarşı silahlı-terrorçu fəaliyyət aparan, təkcə Ankara deyil, ABŞ, Böyük Britaniya və bir sıra Aİ ölkələri tərəfindən də terror təşkilatı kimi tanınan PKK - silahlı mübarizəni dayandırdığını və özünü buraxdığını elan etdi. Bu bəyanat dünyada rezonans doğurdu, amma Ankarada nə heyrət, nə də ümid doğurdu. Türkiyənin cavabı nə diplomatik təqdir, nə də rəsmi məmnunluq oldu - əvəzində səssiz, lakin soyuqqanlı bir pauza gəldi. Və bu sükutun içində Ankara təkcə terrorun sonunu yox, onun daha hiyləgər bir mərhələyə keçidini eşitdi.

Ərdoğanın xəbərdarlığı: Kostyum dəyişmək kifayət deyil

Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan verdiyi ilk açıqlamada məsələyə punktual və sərt yanaşdı: "Bu, yalnız Şimali İraqı deyil, Suriyadakı və Avropadakı bütün qolları əhatə edən bir addımdır". Bu sözlər arxasında diplomatiya yox, siyasi strateji rasional durur: təkcə bəyanat verməklə terror şəbəkəsi aradan qalxmır. PKK-nın Suriya qanadı olan YPG və PYD-dən tutmuş, Avropa boyunca fəaliyyət göstərən KCK şəbəkəsinə qədər bütün strukturlar ləğv edilmədikcə, heç bir "silahı yerə qoymaq" cəhdi Ankara üçün taktiki manevrdən başqa bir şey deyil.

Unutmamaq lazımdır ki, PKK heç vaxt yalnız dağlarda döyüşən silahlı qruplaşma olmayıb. Bu təşkilat illərlə həm şəhərlərdə, həm universitetlərdə, QHT-lərdə, media resurslarında, saxta "qadın hüquqları" hərəkatlarında, həm də siyasi vitrinlərdə işləyən ideoloji və təşkilati maşındır. Onların "demokratik konfederalizm" adlandırdıqları ideya isə sadəcə pərdədir. Gerçək məqsəd eyni olaraq qalır: Türkiyənin ərazi bütövlüyünü parçalamaq, etnik-siyasi təsir zonaları yaratmaq və Yaxın Şərq regionunu destabilizasiya etmək.

PKK-nın yeni don geyməsi: dəyişməyən niyyətlər

Ona görə də PKK "özünü buraxdığını" bəyan edəndə Türkiyə buna sadəlövhcəsinə yanaşmadı. Çünki bu, ilk deyil. Terror təşkilatları əvvəllər də "formanı dəyişib" eyni niyyətlərlə yollarına davam ediblər. YPG, PYD və guya "Suriya Demokratik Qüvvələri" adlanan strukturlar özlərinə PKK ilə bağları olmadığını desələr də, rəhbərlikdən ideologiyaya qədər hər şey onların eyni komandadan çıxdığını sübut edir.

Bugünkü mərhələdə Türkiyənin qarşısında diplomatik yox, strateji-operativ seçim durur: ya bu "özünü buraxma" prosesi regionda - Suriyada, İraqda, Avropada - terror infrastrukturunun həqiqi sökülməsi ilə müşayiət olunacaq, ya da bu, sadəcə yeni maskalanma, rebrendinq və "müasirləşdirilmiş tərəfdaş" kimi beynəlxalq sistemə daxil olmağa çalışan eyni niyyətli bir akt olacaq.

Amma bu dəfə Türkiyə retorika ilə yetinmir. Ankara reallığı açıq şəkildə görür və adını da düzgün qoyur. PKK öz ideyasını və strukturunu qoruyub saxlayırsa, Ankaranın cavabı alqış deyil, konkret və nöqtəvi əməliyyatlar olacaq. Çünki milli təhlükəsizlik məsələsində güzəşt yoxdur.

Danışıqlara doğru, yoxsa təxribatçı teatrın yeni aktyorları?

PKK-nın ardınca səhnəyə çıxan fiqurlar artıq yeni siyasi maskalarla görünür. 2025-ci il mayın 27-də ABŞ-ın dəstəklədiyi SDQ-nin komandiri Məzlum Əbdi Şam televiziyasına verdiyi müsahibədə ilk dəfə olaraq Türkiyə ilə birbaşa və vasitəli əlaqə kanallarının olduğunu bildirdi. Üstəlik, Ərdoğanla görüşə açıq olduğunu dedi. Bu açıqlama həm Suriya müharibəsinin başlanmasından bəri, həm də Ankara ilə SDQ arasında mövcud olan dərin düşmənçiliyin fonunda diqqətçəkici idi. Ardınca "Al-Monitor" portali yazdı ki, guya Türkiyə bu görüşü ya Xarici işlər naziri Hakan Fidanın, ya da MİT rəhbəri İbrahim Kalının iştirakı ilə keçirmək imkanını nəzərdən keçirir.

Ancaq türk rəsmilər bu məlumatlara dərhal reaksiya verdilər. Reuters agentliyinə danışan yüksək səviyyəli diplomatik mənbə bildirdi ki, "bu görüşlərlə bağlı yayılan məlumatlar həqiqəti əks etdirmir". Bu cür sərt reaksiya Türkiyə üçün qeyri-adi deyil. Ankara rəsmi şəkildə "terrorçu" kimi tanınan şəxslərlə bağlı ictimaiyyətə açıq danışıq əvəzinə, ənənəvi olaraq kəşfiyyat vasitəsilə təmas qurmağa üstünlük verir.

Bununla belə, təhlükəsizlik qurumlarına yaxın mənbələr təsdiqləyirlər ki, bu əlaqələr həqiqətən də mövcuddur və əsas rolu diplomatlar deyil, Türkiyənin Milli Kəşfiyyat Təşkilatı (MİT) oynayır. Bu yanaşma Türkiyəyə istənilən dönəmdə dialoq imkanı yaradır - hətta 2013-2014-cü illərdə Salih Müslimlə keçirilən görüşləri və o vaxtkı "barış prosesi"ni xatırlasaq, bu mexanizm daha aydın görünür.

Kobani-dən yeni Kandilə: 2022-2025-ci illərin xronologiyası

PKK-nın bölgədəki fəaliyyətinə qarşı Türkiyənin həyata keçirdiyi hərbi və kəşfiyyat əməliyyatları 2022-ci ildən bu yana ardıcıl və sistematik xarakter daşıyır:

2022: Türkiyə Silahlı Qüvvələri Şimali İraqda PKK mövqelərinə qarşı "Antiterror Zonasının" sərhədlərini genişləndirən silsilə əməliyyatlar həyata keçirdi. Bu əməliyyatlar həm hərbi, həm də siyasi mesaj daşıyırdı. 2023: MİT ilə İraq təhlükəsizlik orqanları arasında koordinasiya gücləndi. İraq ilk dəfə olaraq türk xüsusi təyinatlılarının HPG-yə qarşı birgə əməliyyatlarda iştirakını rəsmi şəkildə qəbul etdi. 2024: İsrailin Suriyadakı İran yönümlü qüvvələrə qarşı hava hücumları nəticəsində bölgədə mövcud nisbət dəyişdi. Bu da PYD-nin mövqeyini zəiflətdi və döyüşçülərinin bir qisminin geri çəkilməsinə səbəb oldu. Mart 2025: MİT tərəfindən Şimali İraqda KCK-nın əsas komandirlərinə qarşı dəqiq və hədəfli əməliyyat keçirildi. 12 may 2025: PKK rəhbərliyi silahlı mübarizəni dayandırdığını və təşkilatın ləğv olunduğunu elan etdi. 27 may 2025: Məzlum Əbdi Türkiyə ilə təmasların olduğunu ictimai şəkildə etiraf etdi. Ankara üstünlük qazanır: Növbəti mərhələnin konturları

Yuxarıdakı hadisələrin fonunda aydın şəkildə görünür ki, Türkiyə hərbi cəhətdən bölgədə operativ üstünlük əldə edib. Hərbi əməliyyatların ardınca kəşfiyyat kanalları vasitəsilə PKK-ya bağlı strukturların parçalanması və onların liderlərinin sıradan çıxarılması Ankaranın "əsassız bəyanatlar yox, real nəticələr" strategiyasının işlək olduğunu sübut edir.

Bununla yanaşı, bölgədəki siyasi mənzərə də transformasiya mərhələsinə daxil olub. PYD və SDQ kimi qurumlar beynəlxalq aləmdə özlərini "sekulyar, mütərəqqi güclər" kimi təqdim etməyə çalışsalar da, onların PKK ilə bağlılıq dərəcəsi və ideoloji sabitliyi artıq açıq-aşkar görsənir.

Ankara isə oyunu dəyişib: Artıq o, yalnız terrorla deyil, onun siyasi reinkarnasiyaları ilə də mübarizə aparır. Və bu mübarizədə hər hansı kosmetik islahat və ya "özünü buraxma" teatrı Türkiyəni dayandırmayacaq. Yeni mərhələdə əsas hədəf - bölgənin hər tərəfində PKK-nın gizli və açıq şəbəkələrinin tamamilə sökülməsi və onların beynəlxalq sistemdən təcrid olunmasıdır.

Maraq toqquşmaları: Geosiyasi şahmat taxtasında yeni oyun

Türkiyənin məqsədi açıqdır: PKK və onun Suriya, eləcə də İraq qollarının tamamilə ləğvi, Suriya ilə sərhədyanı ərazilərdə "dərin təhlükəsizlik" doktrinası vasitəsilə sabitlik yaradılması və mümkün qədər bu ərazilərin Dəməşqin nəzarətinə keçməsi - lakin bir şərtlə: YPG bu tənlikdən tamamilə çıxarılmalıdır.

Əvəzində SDQ və PYD öz hərbi-siyasi varlıqlarını qorumağa çalışırlar. Onlar beynəlxalq legitimlik oyununa girişiblər, xüsusilə də ABŞ-ın himayəsini vasitə kimi istifadə edərək. Məqsəd - beynəlxalq arenada "modern tərəfdaş" kimi qəbul olunmaq və PKK ilə əlaqələri pərdələmək.

İraq Kürdüstanı (KRG) isə başqa cəbhədə maraqlıdır - Sincar bölgəsində PKK-nın çıxarılması. Çünki burada həm Bağdadla, həm də İranın dəstəklədiyi şiə milisləri ilə nüfuz savaşı gedir.

Vaşinqtonun isə dilemması var. ABŞ Suriya Demokratik Qüvvələrini (SDQ) İŞİD-ə qarşı mübarizədə əsas tərəfdaş kimi görür və bu səbəbdən PYD/YPG-nin PKK-nın bir hissəsi olduğunu açıq şəkildə tanıya bilmir. Əks halda bu, bölgədəki ABŞ hərbi varlığının hüquqi əsaslarını sual altına alar.

Moskva isə Dəməşq üzərindən nüfuzunu qoruyur və kürd faktorunu Ankara üzərində təzyiq aləti kimi saxlayır. Kreml üçün bu, həm Türkiyə ilə münasibətləri tənzimləmək, həm də Yaxın Şərqdə siyasi balansı yönəltmək üçün strateji kartdır.

İran isə öz klassik metodları ilə hər tərəflə oyun oynayır. Bir tərəfdən şiə silahlı qruplaşmalarını dəstəkləyir, digər tərəfdən Sincarda Türkiyənin təsirinə qarşı çıxır, eyni zamanda ölkə daxilindəki kürd hərakatını neytrallaşdırmağa çalışır.

İsrail də oyundadır. 2024-cü ildən etibarən Suriyada İran obyektlərinə zərbələri intensivləşdirən Təl-Əviv, əslində, PYD-nin manevr imkanlarını azaldır, onları daha çox Qərbin himayəsinə möhtac edir.

Konfederalizm - ideoloji pərdə, real nəzarət aləti

Abdullah Öcalanın İmralı adasında həbsdən sonra irəli sürdüyü "Demokratik konfederalizm" ideologiyası PYD, YPG, YPJ və SDQ daxil olmaqla bir çox kürd təşkilatlarının "rəsmi fəlsəfəsinə" çevrilib. Bu ideya formal olaraq milli dövlət ideyasından imtina edərək "özünüidarə olunan icmalar sistemi" təklif edir. Gerçəkdə isə bu, paralel dövlətçiliyin və avtoritar nəzarətin ideoloji örtüyüdür.

İdeologiyanın əsas dayaq sütunları:

Jineologiya - "qadın elmi" adlandırılan konsepsiya, qadınların silahlı mübarizədə və siyasətdə iştirakı üçün ideoloji əsas yaradır. YPJ və YJA Star bu ideya əsasında qurulub və fəaliyyət göstərir. Antikapitalizm və antierarxiya - nəzəriyyədə dövlət strukturlarına qarşı çıxılır, amma praktikada PYD və onun silahlı qanadları üzərində tam monopoliyaya əsaslanan bir idarəetmə qurulub. Öcalanın qeyri-rəsmi liderliyi - onun portretləri, şüarları və sitatları PYD ofislərində və YPG bazalarında mütləq şəkildə yer alır. Bu səbəbdən də Türkiyə YPG-ni PKK-nın "yeni adla köhnə məzmun" modeli kimi qiymətləndirəndə, təkcə kəşfiyyat məlumatlarına yox, həm də ideoloji və struktur oxşarlığına istinad edir.

Ərazidə qüvvə balansı: nəzarət, itkilər, potensial

2025-ci ilin may ayına olan vəziyyət belədir:

SDQ - Suriyanın təqribən 22%-nə nəzarət edir: Həsəkə vilayəti, Rəqqənin bir hissəsi və Deyr əz-Zorun geniş əraziləri. Türkiyə və "Suriya Milli Ordusu" - sərhəddə 40 km dərinliyində zonanı nəzarətdə saxlayır: Afrin, Tel Abyad, Ras əl-Ayn daxil olmaqla. Bəşər Əsədin rejimi - Suriyanın 63%-nə nəzarət edir: Dəməşq, Hələb, Aralıq dənizi sahili və cənub əyalətləri. İranın loyal silahlı qüvvələri - Deyr əz-Zorun cənubu və Hələb vilayətinin şərqində yerləşiblər. Şəxsi heyət və itkilər:

Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin qiymətləndirməsinə görə, SDQ sıralarındakı YPG döyüşçülərinin sayı 35-50 min arasıdır.

YPJ adlı qadın döyüş birlikləri isə təxminən 8 min nəfərlik heyətə sahibdir.

2016-cı ildən bu yana Türkiyə "Fərat Qalxanı", "Zeytun budağı", "Sülh çeşməsi" və "Pəncə-Qılınc" əməliyyatları zamanı PKK/YPG sıralarından 15 000-dən çox döyüşçünü zərərsizləşdirib.

2022-2024-cü illər ərzində isə Şimali İraqda PKK-nın azı 1600 üzvü, o cümlədən rəhbər heyəti sıradan çıxarılıb.

Ankaranın oyun qurucuları: Kəşfiyyat və ordu arasında bölgü

Hazırda Türkiyədə Suriya və İraqla bağlı siyasətin konturlarını məhz Milli Kəşfiyyat Təşkilatı (MİT) müəyyən edir. SDQ ilə mümkün təmaslar da məhz MİT çərçivəsində qurulur - əgər belə təmaslar mövcuddursa. Təşkilatın rəhbəri İbrahim Kalın təkcə kəşfiyyat əməliyyatlarının deyil, paralel diplomatik kanalların da memarıdır.

Hərbi komanda - Türk Silahlı Qüvvələri (TSK) - isə yerlərdə mövqe saxlayır, logistik dəhlizləri, sərhəd-keçid məntəqələrini və arxa cəbhəyə qədər uzanan kəşfiyyat sahələrini idarə edir.

MİT Suriyanın kürd bölgələrində olduqca incə işlənmiş casus şəbəkəsi qurub: keçmiş SDQ döyüşçüləri, dezertirlər və yerli tayfa liderləri bu şəbəkənin əsas dayaqlarıdır. Bu, Ankaraya həm informasiya üstünlüyü verir, həm də konkret əməliyyatlar üçün zəruri zəmin yaradır.

Türkiyə ordusunun elit birləşmələri - o cümlədən Bordo Berelilər - İraqın şimalında yerləşən daimi hərbi bazalarda (Batufa, Başika, Kani-Masi və s.) fəaliyyət göstərirlər. Bu bazalar vasitəsilə həm hava hücumlarının koordinasiyası aparılır, həm də yerli əməliyyatlar həyata keçirilir.

Ən əhəmiyyətlisi isə odur ki, Türkiyə artıq heç bir formal razılaşmaya ehtiyac duymadan, nə Əsəd, nə də İranla "mütləq anlaşma" modeli olmadan bölgədə təşəbbüsü əlində saxlayır. Sahədə qurulmuş infrastruktur, məlumat üstünlüyü, eləcə də real əməliyyat bacarığı Ankaraya istənilən anda manevr etmək imkanı verir.

Bütün bunlar bir daha sübut edir: Ankara nə diplomatik illüziyalarla, nə də ideoloji pərdələrlə işini zəiflətməyəcək. "PKK özünü buraxdı" bəyanatı Türkiyə üçün yalnız bir siqnaldır - ya düşmən açıq şəkildə sıradan çıxarılır, ya da yeni faza daha sərt şərtlərlə qarşılanır.

Bölgədə yeni mərhələ başlayıb. Ankaranın planları isə artıq yalnız sərhəd müdafiəsindən ibarət deyil - söz artıq strateji mühərriklərin, kəşfiyyat şəbəkələrinin və döyüş taktikasının əlindədir.

Region və dünya oyunçularının reaksiyası: Kim nə istəyir, nə qədər gedə bilər?

ABŞ - açıq mətnlə SDQ-ni İŞİD-ə qarşı əsas müttəfiq kimi təqdim etməkdə davam edir. Amma Pentaqonun qapalı brifinqlərində ciddi narahatlıq səslənir: Türkiyənin mümkün hərbi əməliyyatı bölgədəki cihadçıların saxlandığı düşərgələrin təhlükəsizliyini sual altına ala bilər. Vaşinqton dilemma qarşısındadır - bir tərəfdə kürd müttəfiqləri, digər tərəfdə isə NATO çərçivəsində strateji tərəfdaşı olan Türkiyə.

Rusiya - vəziyyətdən ustalıqla faydalanmağa çalışır. Kreml üçün bu, İdliblə bağlı Ankara ilə aparılan gizli danışıqlarda əlavə təzyiq vasitəsidir. Moskva YPG-nin Suriya ordusuna "formal inteqrasiyası" ssenarisini təklif edir: bunun müqabilində isə Türkiyənin Suriya müxalifətinə dəstəyindən imtina etməsini istəyir. Bu, Moskvanın həm Əsədi möhkəmləndirmək, həm də Türkiyəni sıxışdırmaq üçün hazırladığı ikitərəfli planın parçasıdır.

İran - hər zaman olduğu kimi öz oyununu oynayır. Türkiyənin İraqdakı və Suriyadakı təsirinin artması Tehranı ciddi şəkildə narahat edir. SEPAH (İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu) həm Sincarda, həm də Suriyanın Deyr əz-Zor bölgəsində kürd muxtariyyətlərinə qarşı fəaliyyət göstərir. Onlar PKK-ya da, SDQ-yə də birmənalı şəkildə "parçalanma təhlükəsi" kimi yanaşır, çünki eyni model İranda da kürd əyalətlərinə sirayət edə bilər.

İsrail - əsas diqqətini Suriyanın cənubuna yönəldib. İranın müttəfiqlərinə qarşı zərbələr endirməklə həm Tehranın bölgədəki şəbəkəsini zəiflədir, həm də rejimə nəzarəti laxladır. Dolayısı ilə bu, kürd qüvvələrinə də təsir edir - onların həm hərbi, həm də diplomatik imkanları daralır, Qərbə daha çox bağlı vəziyyətə düşürlər.

Avropa İttifaqı - səhnədə yox, tribunada. Aİ-nin bölgədəki rolu əsasən humanitar və bəyanat xarakterlidir. Amma bu səssizliyin fonunda Almaniya və Fransadakı kürd diasporası siyasi lobbiçilik işini aktiv şəkildə davam etdirir. Onlar PKK və PYD-ni Avropa sol partiyalarının "azadlıq hərəkatları" kimi təqdim etməyə çalışır.

Ssenarilər: müharibə, barış, yoxsa maska oyunu?

1-ci ssenari: YPG-nin Suriya ordusuna inteqrasiyası Bu model Rusiya üçün idealdır, Türkiyə üçün isə yalnız müəyyən şərtlərlə qəbul oluna bilər. Əgər bu inteqrasiya zamanı PKK ilə əlaqəli komandir heyəti tam şəkildə sıradan çıxarılarsa, Ankara bu yanaşmanı taktiki olaraq nəzərdən keçirə bilər. Lakin Bəşər Əsədin özü bu ideyaya isti yanaşmır - çünki şübhəli loyallığı olan silahlı elementlərin orduya qatılması onun üçün daxili sabitlik baxımından risklidir.

2-ci ssenari: Konfederativ kompromis Beynəlxalq müşahidəçilər və ya BMT nəzarətində müəyyən muxtariyyət zonası yaradılması. Bu, kürdlər və bəzi Qərb dairələri üçün cəlbedici görünə bilər. Amma Türkiyə üçün bu ssenari qəbuledilməzdir. Ankara bu modelin öz cənub-şərq bölgələri üçün təhlükəli presedent yaradacağından ehtiyatlanır.

3-cü ssenari: Yeni hərbi eskalasiya Əgər PKK/YPG sadəcə "silahı yerə qoyduq" deyərək özlərini yenidən qruplaşdırmağa çalışsalar, Türkiyə Kamışlı və ya Həsəkə ətrafında genişmiqyaslı yeni hərbi əməliyyata başlaya bilər. Ankara belə hallarda zaman itirmədən, birbaşa və konkret cavab verir.

4-cü ssenari: Üçüncü tərəf vasitəçiliyi Qətər, İraq və Azərbaycan - neytral platformalar olaraq danışıqların və razılaşmaların verifikasiyası üçün mümkün namizədlərdir. Türkiyə ABŞ və Aİ-nin bu formatda yer almamasını üstün tutur. Çünki bu dairələrin iştirakı prosesi siyasiləşdirir və reallıqdan uzaqlaşdırır.

Geosiyasət illüziyaya yer vermir

Çünki Türkiyə üçün təhlükəsizlik - nə sövdələşmə predmetidir, nə də diplomatik güzəşt mövzusudur. Bu, "qırmızı xətdir". Əgər bu gün kiminsə üzərində "Suriya Demokratik Qüvvələri" yazılıbsa, amma dünən o, PKK-nın bayrağını daşıyırdısa, o zaman bu şəxs anlamalıdır: adın dəyişməsi keçmişi dəyişmir. İnam isə kostyum dəyişdirməklə qazanılmır.

Barış mümkündür - amma illərlə Türkiyə dövlətinə silah qaldıranların diktəsi ilə yox. Barış yalnız o zaman mümkündür ki, silah həqiqətən yerə qoyulur, terror ideologiyası ifşa olunur və Türk xalqının qanını tökən təşkilatla bütün əlaqələr birmənalı şəkildə kəsilir.

Türkiyə artıq illüziyaları oxumağı öyrənib. O, bəyanatların arxasında gizlənən taktikaları görür. Əgər kürd məsələsinin "yeni fəslini" yenə eyni əllər yazacaqsa, sadəcə başqa şriftlə - Ankara o səhifəni daha başlanmadan cırıb atacaq.

Çünki barış - zəiflik deyil. Güclünün iradəsidir. Və güclü dövlət hər zaman xatırladır: millətin təhlükəsizliyi dialoqun deyil, dövlətin şərəfli borcudur.