Ağ Evdə "Amerikanın böyüklüyünün geri qaytarılması" kimi pafoslu bəyanatlar səsləndikcə, qlobal şahmat taxtasında fiqurlar dəyişir. Bir vaxtlar sadəcə iddialı namizəd kimi görünən Çin bu gün artıq ABŞ-ın boşaltdığı etimad məkanını əminliklə doldurur. Qlobal liderlik anlayışı təkamül mərhələsini keçib - artıq dünyada Vaşinqton və Pekinə baxış köklü şəkildə dəyişib.

Amerikanın çökməsi - Çinin fürsəti

Çinin imicinin yüksəlməsi artıq heç kimi təəccübləndirmir. Təəccüblü olan odur ki, bu yüksəliş ABŞ-ın nüfuzunun çökməsi fonunda baş verir. Cəmi iki il ərzində Amerika uzun illər ərzində topladığı reputasiya kapitalının ciddi bir hissəsini itirib. Ən qəribəsi isə odur ki, bu itki ənənəvi müttəfiqlər arasında baş verir. Söhbət sadəcə əhval-ruhiyyənin dəyişməsindən getmir - bu, artıq qlobal zehniyyətin seysmik sürüşməsidir və bunu rəqəmlər də təsdiqləyir.

25 ölkədə keçirilmiş beynəlxalq sorğuya əsasən, Çinə münasibətdə pozitiv yanaşma 36%-ə yüksəlib. ABŞ-a rəğbət isə 2023-cü ildəki 59%-dən bu gün cəmi 49%-ə düşüb. Bu tendensiyanın fonunda ən paradoksal məqam odur ki, məhz ABŞ prezidenti Tramp - guya Amerikanın qlobal liderliyini bərpa etməyə gəlmiş adam - əksinə, həmin liderliyə zərbə vuran başlıca fiqura çevrilib.

Bir vaxtlar iqtisadi lokomotiv olan ABŞ - indi qeyri-müəyyənlik simvolu

Vaxtilə ABŞ-a dünyada iqtisadi lider kimi baxılırdı. Bu gün isə qlobal respondentlərin yalnız 39%-i Amerikanı iqtisadi supergüc kimi dəyərləndirir. Eyni zamanda, 41% artıq bu statusu Çinə verir. Bu, adi rəqəmlər deyil - bu, bütöv bir sivilizasiya məkanında prioritetlərin dəyişməsidir.

Ən ağrılı dəyişikliklər Avropa ölkələrində baş verir. Almaniyada, İspaniyada, Yunanıstanda Çinə iqtisadi lider kimi yanaşılır. Kanada kimi, uzun illər ABŞ-ın "etibarlı arxa cəbhəsi" hesab edilən ölkədə belə artıq fərq demək olar ki, silinib. Cəmi iki il kifayət etdi ki, onilliklər ərzində formalaşan status-kvo sarsılsın.

Gənclər Asiyanı seçir

Əgər qlobal rəy yalnız gənclərdən ibarət olsa idi, Çin çoxdan təkcə alternativ yox, birinci seçim statusunu qazanardı. Britaniyadan tutmuş Kanadaya qədər bir çox ölkədə gənc nəslin Çin simpatiyası, yaşlı nəslə nisbətdə qat-qat yüksəkdir. Bu isə ABŞ üçün ciddi siqnaldır, çünki Amerikanın "yumşaq gücü" uzun illər boyu məhz Hollivud, təhsil və istehlak mədəniyyəti ilə təmin olunurdu. Bu gün Netflix və McDonald's artıq sevgi və heyranlıq doğurmur.

Kanadada gənclərin 50%-i Çinə pozitiv baxır, yaşlı nəsildə bu rəqəm cəmi 23%-dir. Polşada fərq daha kəskindir - 56%-ə qarşı 28%. Eyni mənzərə Qərbin bir çox guşəsində müşahidə olunur. Yaşlı nəsil keçmiş ikiqütblü dünyaya nostalgiya ilə baxır. Gənclər isə daha praqmatikdir - ABŞ-ın daimi hərbi siyasətindən yorulublar və Asiyaya meyl edirlər.

Vaşinqton - problem, Pekin - alternativ

Bugünkü Çini dünyada cazibədar edən təkcə iqtisadi güc deyil. Ən maraqlısı odur ki, Çin müəyyən təhlükə mənbəyi kimi görünməyə davam etsə də, indi artıq ABŞ-dan daha az təhlükəli hesab olunur. Afrika və Latın Amerikasında Çin kreditləri və investisiyaları müəyyən narahatlıq doğurur. Yaponiya, Cənubi Koreya və Avstraliya Çin ordusunun böyüməsindən ehtiyatlanır. Amma bu narahatlıq Çinlə məhdudlaşır. ABŞ isə getdikcə daha çox ölkə üçün birbaşa təhlükə kimi görünür.

Meksikada respondentlərin 68%-i ABŞ-ı ölkələri üçün əsas təhdid kimi dəyərləndirib. İndoneziyada bu göstərici 40%-dir. Braziliya, Cənubi Afrika və Argentinada da Çinlə müqayisədə ABŞ daha təhlükəli hesab olunur. Hətta NATO üzvü olan Türkiyədə belə, respondentlərin 30%-i Vaşinqtonun daxili işlərə qarışmasını ciddi problem kimi görür. Çin isə bu siyahıda cəmi 2%-lə qərarlaşıb.

Etimadın iflası: Trampa kim inanır?

Donald Trampın obrazı - onun ticarət savaşları, beynəlxalq sammitlərdəki çıxışları və qlobal razılaşmaları dağıtması - bu gün ABŞ-a olan etimadın tənəzzülünün başlıca katalizatoruna çevrilib. Trampın beynəlxalq arenada şəxsi reytinqi cəmi 34%-dir. Müqayisə üçün, Co Baydenin prezidentliyinin son ilində bu göstərici 47% idi.

Trampa inam o qədər zəifdir ki, hətta ABŞ-a müsbət yanaşan ölkələrdə belə, onun lider kimi qəbul edilməsi problematikdir. Onun dünyanı "ticarət bazarı" kimi görməsi, yalnız güc mövqeyindən danışması və diplomatiyadan imtinası XXI əsrin reallıqları ilə daban-dabana ziddir. Bu yanaşma isə ABŞ-ın mövqelərini möhkəmləndirmir, əksinə, zəiflədir.

Nəticədə dünya daha çevik və konfrantasiyadan uzaq tərəfdaşlar axtarır - və bu tərəfdaş Pekin olur.

Çin səssizcə qalib gəlir

Ən maraqlısı odur ki, Çin bu uğuru böyük təbliğat kampaniyaları ilə deyil, səssiz və sistemli yanaşma ilə əldə edir. Həqiqət budur: ABŞ mövqelərini özü itirir, Pekin isə sadəcə yaranan boşluğu doldurur. Senzura, avtoritar idarəçilik və siyasi repressiyalara baxmayaraq, Çin dünyaya sabit, inkişaf yönümlü və qarşıdurmalardan uzaq bir ölkə kimi görünür. Vaşinqton sanksiyalar, hərbi bazalar və ideoloji savaşlarla məşğuldur, Çin isə yollar, limanlar və rəqəmsal infrastruktur qurur. Elə əsas üstünlüyü də budur.

Bəzi ölkələrdə insanlar hələ də ABŞ-ı daha önəmli iqtisadi tərəfdaş kimi görsə də, rəğbət və simpatiya tədricən Çinə yönəlir. Bu, Trampın tarif siyasətinə və ya Amerikanın "mənəviyyat dərslərindən" bezginliyə sadə reaksiya deyil. Bu, sistemli etimad böhranıdır. Amerikanın qlobal nüfuzunun təməli məhz bu səssiz eroziya ilə aşınır.

Pekin yüksəlir: neqativ imic nüfuza çevrilir

Çinin beynəlxalq uğur hekayəsi simpatiya deyil, rasional hesab-kitabın məhsuludur. Bəli, Çin xoş görünmür, amma hörmət edilir. Ona etibar edilmir, amma əməkdaşlıq olunur. Çinin modelində cazibədarlıq yox, potensial var - və bu modelin işlədiyi ortaya çıxıb. Qərb hələ də "mənəviyyat", "ittifaq", "dəyərlər" kimi anlayışlarla oynayır, Pekin isə soyuq praqmatizmlə konkret fayda təklif edir. XXI əsrin yeni diplomatik dili məhz budur: infrastruktur layihələri, kreditlər, bazarlar və sabitlik.

Bu yanaşma xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə effektiv işləyir. İndoneziya və ya Keniyada Çin vəsaiti ilə salınan körpülər, yollar və texnoparklar fonunda demokratiya və insan haqları məsələləri ikinci plana keçir. Bu ölkələr ABŞ-ın daxili işlərə qarışmasından getdikcə daha çox yorulur. Amerika - şərtlər, ultimatumlar, sanksiyalar. Çin - pul, layihə və sədaqət. Fərq göz önündədir.

Trampın siyasəti: "yumşaq güc" qurban verildi

ABŞ-ın son illərdəki ən ciddi strateji səhvi "yumşaq güc"dən imtina etməsi oldu. Məhz bu güc Amerika brendini yaratmışdı - qorxu yox, heyranlıq doğuran bir imic. Bu gün Tramp administrasiyası isə əks istiqamətə gedir: sərtlik, təzyiq, güc tətbiqi. Müttəfiqlərlə ticarət savaşları, beynəlxalq sazişlərdən çıxmaq, tərəfdaşların ictimai şəkildə alçaldılması - bütün bunlar Amerikanın "azad dünya lideri" imicini parçalayıb.

Bir dəfə ABŞ nümunə olmaqdan çıxanda, artıq o, digərləri ilə eyni yarış meydanına düşür. Və o yarışda ideologiya yox, fayda əsasdır. Burada isə Çin - daha rahat, daha praqmatik tərəfdaşdır. Niyə? Çünki siyasi kursun dəyişməsini tələb etmir, "dəyərlərə" qarışmır, sanksiyalarla hədələmir. Sadəcə, pul təklif edir.

Təkqütblü dünyanın sonu

Bu gün dünya aydın şəkildə yeni mərhələyə qədəm qoyur - artıq heç bir ölkə qlobal oyun qaydalarını təkbaşına diktə edə bilmir. Amerika təkcə iqtisadi və mənəvi lider statusunu deyil, strateji istisnalıq haqqını da itirir. Çin isə bu boşluğa fərqli şəkildə daxil olur. O, nə mənəviyyat dərsi verir, nə vədlər səsləndirir. O, çıxışlar deyil, logistik zəncirlər qurur. O, ritorika deyil, müqavilə təklif edir.

Qlobal Cənub isə getdikcə daha çox yeni sponsorun xeyrinə seçim edir. Uzun illər "köhnə dost" olan Amerika isə indi şübhə ilə qarşılanır. Avropa da artıq Vaşinqtondan ticarət, təhlükəsizlik və texnologiyalar sahəsində asılılıqdan çıxmağı açıq şəkildə müzakirə edir.

Beləcə, yeni geosiyasi mənzərə yaranır: birinin reputasiya böhranı digərinin yüksəlişinin katalizatoruna çevrilir. Tramp amerikalılara dünyanın ABŞ-a həsəd apardığını təkrarlayır, amma planetin yarısı artıq tədricən Çinə yönəlir. Sevgidən deyil - qorxudan yorulduğuna görə.

Pekin modeli: sabitlik, biznes və müdaxilə etməyən siyasət

Çinin dünyada nüfuz qazanmasının arxasında təkcə pulla alver dayanır deyə düşünmək sadəlövhlük olardı. Pekin eyni zamanda bir modeli ixrac edir - avtoritar sabitlik, sürətli iqtisadi inkişaf və suverenliyə müdaxilə etməyən diplomatiya. Bu model xüsusilə Asiya, Afrika və Latın Amerikasında cazibədar görünür. Niyə? Çünki bu ölkələr Qərbin uzun illər boyu "demokratiya gətirmək" adı altında həyata keçirdiyi müdaxilələrdən yorulub. Onlar artıq "dərs verən" yox, "pul qoyan" tərəfdaş axtarırlar.

Bu mənada Çin özünü heç kimə sırımağa çalışmır. O, qarşılıqlı faydalı razılaşmalarla gəlir: siz öz daxili işlərinizi özünüz həll edin, biz isə sizə infrastruktur, texnologiya və bazar təmin edək. Bu, xüsusilə avtoritar rejimlər və qeyri-sabit ölkələr üçün əlverişli formuldur.

2025-ci ilin ikinci yarısına olan göstəricilər Pekinin iqtisadi və texnoloji sahədə sürətlə irəlilədiyini göstərir. Çin artıq dünyanın ən iri ticarət dövriyyəsinə malik ölkəsidir. "Belt and Road" təşəbbüsü çərçivəsində 150-dən çox ölkədə infrastruktur layihələri həyata keçirilib. Tikilən yollar, dəmir yolları, limanlar və hava limanları təkcə iqtisadi mənfəət gətirmir - bu, həm də Çinin geopolitik izini genişləndirir.

Daha maraqlısı odur ki, bu genişlənmə aqressivliklə müşayiət olunmur. Çin tank göndərmir, rejim dəyişmir, müttəfiqləri öz dəyərlərinə uyğunlaşdırmağa çalışmır. Əvəzində o, kredit verir, fabrik tikir, mobil şəbəkə qurur. Və bu, müasir dünyanın çoxu üçün daha məqbul alternativdir.