Son vaxtlar ABŞ-la Rusiya arasında Ukrayna müharibəsi ilə bağlı baş tutan təmaslar müasir zorakı diplomatiyanın bütün ziddiyyətlərini açıq şəkildə göstərdi. Formal baxımdan bu danışıqlar tamamilə uğursuz oldu: nə konkret sənədləşmiş razılaşma əldə edildi, nə də Kiyevin iştirakı ilə üçtərəfli sammit formatı quruldu. Amma digər tərəfdən, Qərbin artan sanksiya və iqtisadi təzyiqi fonunda bu cəhdlərin özü belə Kremlin maksimalist mövqelərdən geri çəkilməsinə gətirib çıxardı. Moskva ictimai tələblərini yumşaltmağa, Kiyevlə daha yüksək səviyyəli kanallardan ünsiyyətə hazır olduğunu göstərməyə və müharibənin resurs bazasında müəyyən eroziya əlamətlərini nümayiş etdirməyə məcbur oldu. Bu, təslimiyyət deyil, sadəcə geosiyasi reallıqların diktə etdiyi məcburi addım idi.

Kommitmentsiz danışıqlar

Avqust ayında Ağ ev dialoqa siyasi çəkidarlıq vermək üçün təşəbbüs göstərdi. Vaşinqton Putinin və Zelenskinin birbaşa təmasını, ardınca isə ABŞ vasitəçiliyi ilə sammit keçirməyi təklif etdi. Ancaq Moskva dərhal konkretlikdən qaçdı: yalnız ümumi ifadələr səsləndi - "Kiyevlə əlaqələrin qorunması", "kanalların gücləndirilməsi". Nə format bəlli oldu, nə də görüş üçün razılıq alındı. Kremlin köhnə oyunu təkrarlandı: "siqnal göndərib kəsmək" siyasəti - yəni zahirdə elastiklik nümayiş etdirmək, əslində isə heç bir real addıma hazır olmamaq.

ABŞ tərəfi isə yaxşı anlayırdı ki, Putin bəlkə də heç bir razılaşma istəmir. Buna görə də Vaşinqton tezliklə dialoq modelini təhdid və vəd modelinə çevirdi. Baş tutmayan danışıqlar artıq strategiyanın tərkib hissəsinə çevrildi: əgər sövdələşmə mümkün deyilsə, təzyiq artırılmalıdır.

Uyğunsuz mövqelər, sıfır etimad

Fiaskonun səbəbləri dərin ziddiyyətlərdədir. Moskva üçün əsas xətt dəyişməz qalır: ələ keçirilən ərazilərin legitimləşdirilməsi və status-kvonun rəsmiləşdirilməsi. ABŞ və Avropa üçün isə prioritet tam başqa məcradadır - Ukraynanın təhlükəsizliyinə zəmanət, Rusiyanın təhdidinin geri oturdulması. Bu mövqelər bir-birinə ortoqonal vəziyyətdədir, nə məntiqlə, nə də ictimai mesajlarla kəsişmir.

Hətta "koalisiya zəmanətləri" ideyası belə əsas baryerləri aradan qaldırmır. Kreml üçün risk - qəbul edilən qərarların geridönməzliyi. Kiyev üçün risk - ərazi güzəştləri müqabilində süni "sakitlik" əldə etmək. Ortada nə icranı təsdiqləyəcək mexanizm var, nə də zəmanət. Bu isə "danışıqlar xatirinə danışıqlar" mənzərəsi yaradır, amma konkret yol xəritəsi olmadan.

Sövdələşmə əvəzinə təzyiq

Paradoks ondadır ki, danışıqların uğursuzluğu özü-özlüyündə təzyiq alətinə çevrilib. ABŞ və Avropa İttifaqı çoxsəviyyəli bir mexanizm qurdular: sövdələşmənin olmaması artıq sərt siyasətin əsaslandırılmasına xidmət edir.

Birincisi, Ağ ev sanksiyaların hüquqi bazasını uzadaraq fövqəladə vəziyyət rejimini möhkəmləndirdi, paralel sxemlərin qarşısını almaq üçün nəzarəti sərtləşdirdi. Bu, beynəlxalq banklara və treyderlərə açıq mesajdır: "boz zonalar" leqallaşdırılmayacaq.

İkincisi, Vaşinqton artıq açıq şəkildə ikincili tariflərdən və sanksiyalardan danışır. Prinsip birmənalıdır: ya razılaşmaya doğru hərəkət, ya da rus neftini alanlara 100 faiz rüsum. ABŞ artıq "həssas" ticarət istiqamətlərinə zərbə endirir, məsələn, Hindistana təzyiq edərək rus enerjisini üçüncü ölkələr üçün toksikləşdirir.

Üçüncüsü, Avropa Rusiyayla enerji bağlarını qırmaqda sürəti artırır. Avropa Komissiyası onilliyin sonuna qədər Rusiya nefti və qazından mərhələli imtina planını sistemli şəkildə həyata keçirir. Müharibə dondurulsa belə, Kreml enerji gəlirlərində struktur böhranı yaşayacaq.

Beləliklə, formalaşan mənzərə aydındır: Moskva nə qədər dirənirsə, onun büdcəsi və hərbi maşını üçün qiymət bir o qədər artır.

Diplomatiyanın yeni formulu

Nəticə odur ki, bu kontaktların "boşluğu" əsla faydasızlıq demək deyil. Əksinə, klassik mənada uğursuz sayılan danışıqlar indi təzyiq strategiyasının özünə çevrilib. ABŞ və Avropa irəliləyişin yoxluğunu Kremlə qarşı əlavə alətə çevirib, Moskvanı "üzünü qorumaq" instinkti ilə artan iqtisadi itkilər arasında çarpaz atəşdə saxlayır.

Bu isə artıq müasir zorakı diplomatiyanın mahiyyətidir: danışıqlar kompromisə aparmaq üçün yox, rəqibi strateji zəiflik meydanına sürükləmək üçün istifadə olunur.

İqtisadiyyat müharibəyə qarşı: geriləmənin maddi siqnalları

Bugünkü Rusiya strategiyasının paradoksu ondadır ki, "dözümlülük" və "qaçılmaz qələbə" haqqında gurultulu ritorika fonunda məhz iqtisadi göstəricilər resursların həddini açıq şəkildə üzə çıxarır. 2025-ci ilin yanvar-iyul aylarında federal büdcə kəsiri 4,9 trilyon rublu - yəni ÜDM-in təxminən 2,2 faizini keçərək illik planı qabaqlayıb. Səbəb aydındır: hərbi xərclər xam neft gəlirlərindən daha sürətlə artır. Neft-qaz gəlirlərinin azalması və cəbhəyə yönələn xərclərin artması "fiskal dominantlıq" effekti yaradıb. Yəni artıq nə büdcə, nə də Mərkəzi Bank iqtisadi sabitlik prinsipinə tabe deyil, bütün mexanizm hərbi maşına işləyir. Bu isə o deməkdir ki, Rusiya gələcəyini yeyərək bu günü saxlayır.

Neft ixracında da vəziyyət ürəkaçan deyil. İyul ayında Hindistanın rus neftinə tələbi kəskin azaldı, avqust proqnozları isə Urals markasının tədarükünün dəfələrlə enəcəyini göstərir. Alıcıları qorumaq üçün Moskva məcburiyyət qarşısında endirimləri artırır və bununla da hərbi büdcəni saxlayan "yastıq" faktiki olaraq əriyir. Uzunmüddətli faktor isə daha ağırdır: Avropa İttifaqı 2027-2028-ci illərə qədər rus nefti və qazından tam imtina xəttini tutub. İndiki neytral qiymətlər belə bu struktur tendensiyanı gizlətmir. Kremlin diplomatik masada əsas "kozır"larından biri perspektivdə itib gedir.

Bütün bu markerlər bir reallığı göstərir: Moskvanın "uzatma oyunu" üçün meydan daralır, eskalasiya nərdivanı isə iqtisadi dayaqlarını itirir.

Putinin taktiki geri çəkilişi: üç səviyyə güzəşt

Burada anlayışları qarışdırmaq olmaz. "Geri addım" kapitulyasiya deyil və fevral 2022-ci ilin status-kvosuna qayıtmaqdan söhbət getmir. Bu, məcburi taktiki gedişlərdir.

Birincisi - diplomatik geri addım. Kreml artıq Moskva-Kiyev arasında birbaşa kanalların səviyyəsini qaldırmağa razılaşıb. Halbuki, hələ dünənə qədər "yeni ərazilərin" tanınması olmadan hər hansı dialoqu mümkünsüz elan edirdi. "Düşmənlə danışıqlar"ı qəbul edilən format kimi tanımaq belə planın endirilməsi deməkdir.

İkincisi - resurs geri addımı. Büdcənin dinamikası və ixrac marjasının düşməsi Moskvanı xərcləri yenidən bölməyə məcbur edir. Sistem daxilində bu, "yumşaq məhdudlaşdırıcılar" dəstini formalaşdırır: müharibə davam edə bilər, amma artıq "sonsuz maliyyə avtomatı" rejimində yox. Ritorika sərt səslənsə də, praktik siqnallar getdikcə daha ehtiyatlı olur.

Üçüncüsü - davranış geri addımı, ikinci dərəcəli tədbirlərin təhdidi altında. Hindistanın idxalının azalması və axınların Çinə yönəldilməsi real itkiləri kompensasiya etmir. Əsas alıcıların itirilməsi riski Kremlin enerji gəlirlərindən doğan xarici siyasət muxtariyyətini zəiflədir.

"Rasional irrasionallıq" dilemması

Bəs niyə Kreml bu güzəştlərə gedir, amma sülhə imza atmır? Cavabını Robert Patnemin "iki səviyyəli oyun" modeli verir. Xarici müstəvidə - sanksiyaların təzyiqi, ikinci dərəcəli tariflərin hədəsi, ixrac imkanlarının daralması. Daxili müstəvidə isə - "strateji dözümlülük" və "suverenlik" obrazını qoruma zərurəti.

Buna görə də ortaya qəribə bir hibrid çıxır: ritorik sərtlik fonunda taktiki geri addımlar. Putin üçün bu, vaxt udmaq, ixrac logistikası üzərində yenidənqurma aparmaq, büdcəni adaptasiya etmək və Qərbdə dəyişiklikləri - administrasiyaların rotasiyasını, yaxud Kiyevə dəstəkdə yorğunluğu gözləmək üsuludur.

Amma elə bu yanaşma böyük razılaşmaları qısamüddətli perspektivdə mümkünsüz edir. Çünki istənilən "böyük sövdələşmə" Kreml üçün daxili legitimasiya baxımından həddən artıq baha başa gələcək. Bu səbəbdən Moskva üçün kompromisdən daha münasib variant "strateji pauza"dır.

Kontrarqumentlər və onların iflası

Qərbin sanksiya və diplomatik strategiyasının effektivliyi müzakirəyə çıxarılan kimi ekspert dairələrində üç klassik "əks arqument" peyda olur. Amma yaxından baxanda bu arqumentlərin heç biri reallıq testindən keçmir.

Birinci: "Avropa ucuz yanacaq naminə sanksiyaları yumşaldacaq". Əslində isə proses tam əks istiqamətdə gedir. Brüssel rus enerji daşıyıcılarından imtina kursunu həm hüquqi sənədlərdə, həm də strateji planlarda rəsmiləşdirib və son hədəfi 2027-2028-ci illərə qoyub. Bu, sadəcə siyasi vəd deyil, qanunvericiliyə hopmuş institusional seçimdir. Enerji bazarlarının çevikliyinə söz ola bilməz, amma artıq siyasi iradə və hüquqi təsbit geri dönməz xətti çəkib. Avropa bu kursdan yayınsa, öz strateji identikliyini itirər.

İkinci: "Hindistanın yerini Çin dolduracaq, neft gəlirləri qorunacaq". Axınların bir hissəsi Çinə yönəldilə bilər, amma bu çıxış yolu deyil. Urals markasının keyfiyyəti və spesifikası Çin zavodlarının emal imkanlarını məhdudlaşdırır. Üstəlik, ABŞ-ın ikinci dərəcəli tədbirlərlə hədəsi belə sövdələşmələri bir çox treyder üçün zəhərli edir. Çin alışı artıra bilər, amma Hindistanın tələbini tam kompensasiya edəcək miqyasda yox.

Üçüncü: "Rubl sabitdir, deməli hər şey nəzarətdədir". Rublun bugünkü kursu bazar mexanizmləri ilə deyil, sərt kapital nəzarəti və inzibati tədbirlərlə saxlanılır. Bu maliyyə "sabitliyi" süni xarakter daşıyır və əsas reallığı gizlədə bilmir: büdcə kəsiri artır, neft-qaz gəlirləri azalır. Belə şəraitdə valyuta kursunun sabit qalması vitrindən başqa bir şey deyil, iqtisadi dayanıqlığın göstəricisi yox.

Proqnoz: illüziyasız məcburetmə strategiyası

ABŞ-la Rusiya arasında aparılan danışıqlar bu mərhələdə fiaskoya uğradı. Nə gündəm var, nə mexanizm, nə də təsdiqləmə mexanizmi. Amma zorakı diplomatiyanın məntiqində belə fiasko təşəbbüskarın məğlubiyyəti yox, təzyiq alətidir. Burada hesablamanın özü fiaskoda gizlənib: Kreml üçün güzəşt etməməyin qiyməti məhdud kompromisin qiymətindən yüksək olmalıdır.

ABŞ sanksiyalarının hüquqi bazasının gücləndirilməsi, ikinci dərəcəli tariflərin hədəsi, Avropanın rus enerjisindən imtina üzrə struktur xətti, büdcənin və neft rentasının göz qabağında eroziyası - bütün bunlar Moskva üçün müharibəni getdikcə daha bahalı layihəyə çevirir.

Putinin "geri çəkilməsi" danışıqlarda planın endirilməsində və Kiyevlə daha sıx kanallara razılıqda özünü göstərir. Amma daxili auditoriya üçün sərt ritorika saxlanılır. Beləcə, qarışıq bir hibrid yaranır: taktiki güzəştlər, amma strateji inad.

Nəticə aydındır: danışıqların uğursuzluğu Qərbin məcburetmə strategiyasının bir elementi oldu. Bu fiasko artıq nəticə verib: Kreml maksimalizmdən imtina edərək resurs və imic müdafiəsinə çəkilməyə məcbur qalıb. İrəlidəki inkişaf isə bir sualdan asılıdır - ABŞ və Avropa "ağrı rejimini" Rusiyanın hərbi iqtisadiyyatını resurs bazasının eroziyası şəraitində nə qədər davamlı saxlaya biləcək.