Qəzzada davam edən hərbi böhran artıq təkcə fəlakət deyil - bu, həm də geosiyasi müəmma, diplomatik labirint və İsrailin siyasi rəhbərliyinin şəxsi xilas planına çevrilib. Beynəlxalq ictimaiyyətin artan təzyiqləri, İsrail daxilindəki etirazlar və bölgədə dərinləşən qeyri-sabitlik fonunda Netanyahunun siyasəti artıq "terrorçuluğa sərt cavab" kimi deyil, daha çox şəxsi və siyasi maraqlarla yoğrulmuş təhlükəli oyun kimi görünür. Bu, İsrailin təhlükəsizliyi uğrunda mübarizə deyil - bu, Binyamin Netanyahunun siyasi sağ qalmaq uğrunda son dərəcə cəsarətli və eyni zamanda təhlükəli manevridir.

Vaşinqtondan gələn "yaşıl işıq": Netanyahunun yeni indulgensiyası

Qəzzadakı amansız hərbi əməliyyatların fonunda İsrail hökumətinin hərəkətlərinə təsir edən əsas amillərdən biri ABŞ prezidenti Donald Trampın bəyanatı oldu. Trampa Qəzzanın mümkün işğalı barədə sual verildikdə, onun cavabı bu oldu: "Bu, israillilərin öz işidir. Onlar öz təhlükəsizlikləri üçün nəyi zəruri sayırlarsa, onu da edəcəklər. Biz qarışmayacağıq". Formal olaraq humanitar yardımların əhəmiyyətini vurğulasa da, əslində, bu bəyanat İsrailin əl-qolunu açdı və ona diplomatik toxunulmazlıq verdiyini göstərdi.

Harvard Universitetindən beynəlxalq münasibətlər üzrə tanınmış ekspert Stiven Uolt bu bəyanatı "siyasi kart-blanş" adlandıraraq qeyd edir: "Vaşinqton məsafədə dayanırmış kimi görünür, amma əslində Tel-Əvivin əlinə faktiki lisenziya verir".

Bu "yaşıl işıq"ın vaxtı da təsadüfi deyil. Strateji və Beynəlxalq Tədqiqatlar Mərkəzinin (CSIS) 2025-ci ilin iyul ayına olan hesabatına görə, HƏMAS-ın döyüş qabiliyyətli qüvvələrinin 70%-dən çoxu ya məhv edilib, ya da neytrallaşdırılıb. Lakin bu üstünlük müvəqqətidir. İsrail indi bu "imkan pəncərəsini" maksimum dərəcədə istifadə etməyə çalışır - beynəlxalq təzyiqlər geri dönüşü olmayan səviyyəyə çatmamış.

Təhlükəsizlik ritorikası fonunda siyasi sağ qalmaq savaşı

Rəsmi ritorika "təhlükəsizlik"dən danışsa da, hadisələrin real məntiqi Netanyahunun şəxsi siyasi taleyi ilə sıx bağlıdır. "The Times of Israel"in siyasi şərhçisi David Horovitz yazır: "Əgər atəşkəs dərhal elan olunsa, Netanyahunun əsas seçici kütləsinin dəstəyi əriyəcək. Bu, Qəzzada yox, Yerusəlimdə baş verən məğlubiyyət olacaq".

İsrail Demokratiya İnstitutunun 2025-ci il 4 avqust tarixli sorğusuna əsasən, israillilərin 64%-i HƏMAS-ın tamamilə məhv edilməsini istəyir - girovların taleyi bahasına belə. Amma eyni respondentlərin 72%-i etiraf edir ki, "Netanyahu girov ailələrindən daha çox öz siyasi sağ qalmasını düşünür".

Bu rəqəmlər göstərir ki, siyasi riyakarlıq israilli girovların taleyini siyasi alver predmetinə çevirib. İsrail Ordusunun sabiq Baş Qərargah rəisi, general-leytenant Qadi Ayzenkot Knessetdə qapalı brifinqdə bu məsələni açıq dillə belə ifadə edib: "Bu əməliyyat HƏMAS-çılara zərbə vura bilər, amma girovların sağ qayıtmasına zəmanət vermir. Əksinə, onların ölüm riski qat-qat artır".

Qəzzadan çıxış ssenarisi yoxdur: hərbi piar və real strategiya arasındakı uçurum

İndiyədək rəsmi dairələr Qəzzadan çıxış üçün hər hansı praktik və inandırıcı plan təqdim etməyiblər. Ortada konkret ssenari yoxdur - yalnız pafoslu bəyanatlar və qeyri-real ritorika. "Haaretz" qəzetində sızdırılmış məlumatlara görə, bəzi nazirlər dəfələrlə Qəzzanın Fələstin Muxtariyyətinə qaytarılmaması, orada daimi İsrail hərbi varlığının qorunması təkliflərini irəli sürüblər. Guya bu yolla "yeni HƏMAS"ın yaranmasının qarşısı alınacaq.

Amma belə yanaşma tarixdən dərs almamaq deməkdir. 2005-ci ildə İsrail Qəzzadan çəkildikdən sonra, BMT-nin məlumatına görə, ölkə beynəlxalq arenada misli görünməmiş legitimlik qazandı. İndi isə Qəzzanın yenidən işğalı bu imici anında sıfırlayacaq. BMT Baş katibi Antoniu Quterreş 2025-ci il 29 iyulda verdiyi açıqlamada açıq şəkildə bəyan etdi: "Qəzzanın tam işğalı beynəlxalq hüquqda anneksiya kimi qiymətləndiriləcək və bu, Cenevrə Konvensiyasının dördüncü bəndini pozacaq".

Humanitar fəlakət: "dəqiq zərbəli müharibə" mifini darmadağın edən reallıq

2025-ci il avqustun 1-nə olan Ümumdünya Ərzaq Proqramının (WFP) hesabatına görə, Qəzzada əhalinin 82 faizindən çoxu aclığın bir addımlığındadır. Səhiyyə infrastrukturunun 69 faizi dağılıb. Əhalinin 92 faizi içməli suya çıxışdan məhrumdur. UNICEF təsdiqləyir: iyul ayından bəri 3800-dən çox uşaq həlak olub, 9000-ə yaxın uşaq yaralanıb. Bu, planet üzrə bütün münaqişə zonalarının ümumi statistikasını belə geridə qoyur.

İndiyədək nisbətən loyal mövqe sərgiləyən təşkilatlar, o cümlədən Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi belə artıq açıq danışır. 5 avqustda keçirilən rəsmi brifinqdə BQXK nümayəndəsi bildirdi: "Qəzzadakı humanitar vəziyyət misli görünməmiş səviyyədədir. Bu, Əfqanıstan, Suriya və Yəməndə şahidi olduğumuz ən qaranlıq ssenariləri belə geridə qoyur".

Əslində baş verən, İsrailin təhlükəsizliyini təmin etmək adı ilə başladılmış kampaniyanın öz bəyan edilmiş məqsədləri ilə tam ziddiyyət təşkil edən humanitar fəlakətdir. Hər bir yeni hücum, hər bir öldürülən uşaq HƏMAS-ın radikal təbliğatını gücləndirir və bölgədə radikallaşmanı daha da dərinləşdirir.

İsraildə sosial silkələnmə: Gecikmiş "Meydan" effekti?

2025-ci ilin yayında İsraildə baş verən hadisələr təkcə küçə nümayişləri deyil - bu, dərin ictimai-ideoloji parçalanmanın göstəricisidir. Bu proses artıq bəzi analitiklər tərəfindən "gecikmiş Meydan" adlandırılır - çevriliş mənasında yox, xalqla hakimiyyət arasındakı uçurumun simvolu kimi.

İyulun əvvəlindən başlayaraq ölkəni bürüyən etiraz dalğası kütləviliyi, ritorikası və siyasi təsir dairəsi baxımından 1982-ci ildəki İkinci Livan müharibəsinə qarşı aksiyaları da geridə qoydu. Amma bu dəfə fərq təkcə miqyasda deyil - həm də aksiyalara qatılanların tərkibindədir.

Əvvəllər daha çox sol kəsimin səsi eşidilirdisə, bu günkü mitinqlərdə cəmiyyətin bütün təbəqələri təmsil olunur: pasifistlər, müxalif partiyalar, keçmiş hərbçilər, xüsusi təyinatlı dəstələrin veteranları, 2023-cü ilin oktyabrında qaçırılan israillilərin yaxınları, girov ailələri və Qəzza əməliyyatlarında iştirakdan imtina edən ehtiyatda olan əsgərlər.

Ən sarsıdıcı hadisə 31 iyulda Yerusəlimdə baş verdi: "Sayeret Matkal" və "Şayetet 13" kimi elit bölmələrin sabiq komandirləri tribunaya çıxaraq, Netanyahunun strateji kursunu açıq tənqid etdilər. Bu qurumlar İsraildə hərbi qürur və milli iradə simvolu sayılır. Onların bu cür açıq çıxış etməsi - cəmiyyətdə baş verən dərin struktur dəyişikliyinin və narazılığın bariz nümunəsidir. Onların dilindən səslənən "Biz qardaşlarımızı xilas etmirik, onları ölümə göndəririk" cümləsi anti-müharibə çağırışından daha çox - ümidsizlik, qəzəb və hökumətin məntiqsiz siyasətinə etiraz kimi səslənir.

"Mossad"ın keçmiş rəhbəri Tamir Pardo isə vəziyyəti daha sərt ifadələrlə təsvir etdi: "Bu, qana hesablanmış, planlaşdırılmış oyundur". İsrail reallığında bu cür ifadələr, xüsusən yüksək vəzifəli sabiq rəsmilər tərəfindən səsləndiriləndə, artıq təkcə hökumətə yox, bütün siyasi sistemə ünvanlanmış SOS siqnalı kimi qəbul olunur.

Burada söhbət təkcə müharibəyə etirazdan getmir - bu, nəticəsi görünməyən və mənəvi-siyasi fəlakətə gətirən boş qan tökülməsinə qarşı üsyandır.

İnsanlar susmur: "İsrailin siyasi arxitekturası dəyişməlidir"

Etirazların təkcə kütləviliyi yox, həm də davamlılığı diqqət çəkir. İnsanlar dağılmır. Onlar yenidən küçələrə çıxır, artıq təkcə konkret nazirin deyil, bütün böhran şəraitindəki idarəetmə arxitekturasının dəyişməsini tələb edirlər.

Polisin məlumatına əsasən, 2 avqustda Təl-Əvivdə keçirilən aksiyada 280 min insan iştirak edib. Bu, İsrail tarixi üçün rekord göstəricidir. Bu insanlar təkcə atəşkəs yox, girov ailələrinin səsinin eşidilməsi və münaqişədən çıxış üçün konkret plan tələb edirlər. Amma cavab yoxdur.

Netanyahunun kabineti bir tərəfdən əməliyyatları genişləndirir, digər tərəfdən isə humanitar fəlakəti və ictimai narazılığı ya görməməzlikdən gəlir, ya da şüurlu şəkildə ignor edir. Bu isə artıq sadəcə səhv deyil - bu, ölkəni strateji iflasa aparan düşünülmüş siyasi sabotaj təsiri bağışlayır.

İsrail cəmiyyəti, tarix boyu təhlükəsizlik naminə böyük itkilərə hazır olduğunu sübut etsə də, bu dəfə başqa sual verir: bu müharibədə "qələbə" nə deməkdir? Cavab yoxdur. Və görünür, etirazların əsas təkanverici qüvvəsi də məhz budur. Uzun fasilədən sonra ilk dəfə xalq güc yox, məna tələb edir.

İsrail tək qalır: diplomatik aut və təhlükəli izolyasiya

2025-ci ilin iyul-avqust aylarında baş verən hadisələr İsrailin xarici siyasətində uzun illər boyu yığılıb qalmış, amma indiyə qədər üzə çıxmamış sistemli bir qüsuru üzə çıxardı: strateji müttəfiqlərin etibarına tam arxalanmaqla yanaşı, onların diplomatik siqnallarını ardıcıl şəkildə qulaqardına vurmaq. Nəticədə İsrailin real gücü döyüş meydanında yox, parlament zallarında, BMT tribunasındakı çıxışlarda və beynəlxalq platformalarda ciddi zərbə aldı. Bugünkü təhlükə hərbi məğlubiyyət deyil - İsrailin tədricən və qaçılmaz şəkildə geosiyasi təklənməsidir.

2025-ci ilin yanvarında Donald Trampın ABŞ prezidenti postuna qayıdışı İsrailə Qəzzadakı hərbi əməliyyatlar üçün faktiki indulgensiya verdi. Amma bu, Vaşinqtonun tam və qeyd-şərtsiz dəstəyi demək deyildi. Respublikaçı elita Netanyahunun xəttinə sədaqətini qoruyur, lakin Konqresin demokrat qanadı İsrail hökumətinə qarşı getdikcə artan aqressiya nümayiş etdirir. Bu mövqenin simvolik ifadəsi iyulun 30-da beynəlxalq münasibətlər komitəsində çıxış edən Konnektikut ştatından demokrat senator Kris Mörfiyə məxsusdur: "Etnik təmizləməyə aparan siyasəti dəstəkləmək - bu müttəfiqlik yox, şərik çıxmaqdır".

Senata seçkilər və partiadaxili savaşlar fonunda Fələstin məsələsi ABŞ ictimaiyyətində artıq əvvəlki qədər "toksik" deyil. Əvəzində, bu məsələ İsrail üçün son dərəcə riskli bir mövzuya çevrilir - xüsusən Qəzzadakı mülki qurbanlarla bağlı xəbərlər artdıqca.

Eyni zamanda, Dövlət Departamenti və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (MKİ) strukturları, mediaya sızan məlumatlara görə, ABŞ-ın İsrailə qeyd-şərtsiz dəstəyi fonunda ərəb dünyasında güclənən antiamerikan meyllərdən narahatdır. Tramp, hər nə qədər İsraillə münasibətləri soyutmaq istəməsə də, bu narazılıqların fonunda daha geniş konteksti nəzərə almağa məcburdur.

Makronun qırmızı xətti: Fransa "vasitəçi"dən ittihamçıya çevrilir

Ən sərt reaksiya Fransadan gəldi. Ənənəvi olaraq İsraillə ərəb dünyası arasında "diplomatik tampon" rolunu oynayan Paris artıq bu mövqedən imtina edib. 27 iyulda Rəfah şəhərindəki xəstəxanaya endirilən hava zərbəsi və 52 mülki şəxsin ölümü Fransada diplomatik Rubikonun keçilməsi oldu. Prezident Emmanuel Makron, əvvəllər ehtiyatla danışan siyasətçi, bu dəfə hadisəni açıq şəkildə "hərbi cinayət" adlandırdı.

Bu, sadəcə emosional jest deyildi. Bu çıxış Fransada Fələstinin mümkün rəsmi tanınması ilə bağlı məsləhətləşmələrə start verdi. Və Paris təkbaşına hərəkət etmir: Elysée sarayı Berlin, Brüssel, Madrid və Oslo ilə koordinasiyalı şəkildə mövqe tutur. Üstəlik, əvvəllər İsrailin kəşfiyyat dairələri ilə sıx təmasda olan Fransa hərbiyyəsi artıq açıq şəkildə bu dəstəyi geri çəkir. DGSE-nin keçmiş zabitlərinin çıxışları bu baxımdan xüsusilə simptomatikdir.

Kanadadan diplomatik sillə, Almaniyadan prinsipiallıq

İsrailin ən sadiq tərəfdaşlarından biri hesab edilən Kanada belə susmadı. Xarici İşlər Nazirliyi bəyan etdi: "Kanada minlərlə mülki insanın ölümünə səbəb olan siyasəti artıq qeyd-şərtsiz dəstəkləyə bilməz". Bu, formal olaraq münasibətlərin kəsilməsi deyil, amma reallıqda diplomatik soyuqluqdur. Kanada bir sıra birgə proqramlarda iştirakını dondurub, parlament isə İsraillə hərbi müqavilələrin məhdudlaşdırılmasını müzakirəyə çıxarıb.

Almaniya isə, İkinci Dünya müharibəsindən sonra ilk dəfə olaraq, İsrailə silah tədarükünün mənəvi əsaslı olub-olmamasını açıq müzakirəyə çıxardı. Der Spiegelin məlumatına görə, hakim koalisiyanın 41%-i silah ixracı üçün lisenziyaların dayandırılmasını dəstəkləyir. Sosial-demokratlar arasında isə İsrailə verilən alman silahlarının istifadəsinə nəzarət mexanizminin yaradılması təklif olunur - bu, hələ bir neçə ay əvvəl belə ağlasığmaz görünürdü.

İsrailin "yumşaq gücü" iflasa uğrayır

İsrailin xarici siyasət strategiyası onilliklərdir iki əsas sütuna söykənirdi: ABŞ ilə strateji müttəfiqlik və Avropa İttifaqının de-fakto neytrallığı. İndi hər iki sütun ciddi sarsıntı içindədir. Tel-Əvivin "yumşaq gücü" - yəni diaspor, diplomatik təsir, intellektual və mədəni nüfuz vasitəsilə dünya elitalarına təsir göstərmək qabiliyyəti - işləmir. Səbəb isə aydındır: İsrail artıq dialoq aparmır, diktə edir.

Bunun rəmzi ifadəsi isə 2025-ci ilin iyulunda baş verdi - G7 ölkələrinin fövqəladə humanitar sammitinə İsrail dəvət edilmədi. Qəzzadakı böhran müzakirə olunurdu. Amma İsrail iştirakçı deyildi. İsrail müzakirə olunan obyektdi. Baş rolda yox, kənarda. Üstəlik, üçüncü şəxsin dilində.

Bu - bəlkə də, Tel-Əviv üçün ən təhlükəli siqnaldır. Müttəfiqlər susmur. Sadəcə, artıq arxada durmurlar. Gözləyirlər - nə zaman geri dönəcəyinizi, ya da birdəfəlik tək qalacağınızı.

Fələstinin tanınması: domino effekti və İsrailin diplomatik tənəzzülü

2025-ci ilin yayında Qəzzada alovlanan müharibənin ən təhlükəli geosiyasi nəticəsi hərbi məğlubiyyət yox, diplomatik silahsızlaşdırmadır. Avropa İttifaqı ölkələri və BMT çərçivəsində Fələstinin dövlət kimi tanınması artıq hipotetik ssenari deyil - bu proses siyasi reallığa çevrilmək üzrədir. Əgər bu reallıq gerçəkləşərsə, o zaman İsrailin beynəlxalq hüquqdakı statusu da dəyişəcək: regionun dominant gücü olan İsrail, birdən-birə "işğalçı dövlət" statusu ilə baş-başa qalacaq - hüquqi damğa ilə və getdikcə daralan diplomatik manevr imkanları ilə.

İspaniya Xarici İşlər Nazirliyindən diplomatik kanallarla mətbuata sızan məlumata görə, altı Avropa dövləti - İrlandiya, Belçika, Portuqaliya, Sloveniya, Lüksemburq və Norveç - 1967-ci il sərhədləri çərçivəsində Fələstin Dövlətini tanımağa yönəlik koordinasiyalı addım üzərində işləyir. Bu təşəbbüs artıq onların parlamentlərində dəstəklənib və xarici əlaqələr komitələri tərəfindən təsdiqlənib. Rəsmi izahda bu, "simvolik akt" adlansa da, beynəlxalq münasibətlərdə simvollar çox vaxt real siyasi təzyiq alətinə çevrilir.

Ən təhlükəli siqnal isə Fransanın bu prosesə qoşula biləcəyi ehtimalıdır. Parisin tanınma aktı bütün mexanizmin dinamosuna çevrilə bilər. Fələstini Fransa kimi əsas güc mərkəzlərindən biri tanıdıqda, bu artıq təkcə BMT-dəki səs bölgüsünü dəyişmir - o, həm də digər G20 üzvləri üçün - o cümlədən Latın Amerikası ölkələri, İndoneziya, Malayziya və Cənubi Afrika üçün bir çağırışa çevrilir.

Bu, "domino effekti"nin başlanğıcı deməkdir: hər növbəti ölkə Fələstini tanımağı artıq istisna deyil, yeni diplomatik norma kimi qəbul edəcək. Nəticədə İsrailin beynəlxalq təşkilatlardakı legitimliyi ləğv olunmasa belə, ciddi şəkildə məhdudlaşdırılacaq.

Hüquqi statusun çevrilməsi: Haaqadan Ramallaya

Fələstinin dövlət kimi beynəlxalq səviyyədə tanınması hüquqi müstəvidə mühüm dönüş yaradır: artıq söhbət mübahisəli əraziyə nəzarətdən yox, beynəlxalq hüquq subyektinə - yəni tanınmış dövlətə - qarşı hərbi işğaldan gedir. Bu isə fundamental fərqdir. İndiyədək İsrail Qəzza və İordan çayının qərb sahilini "mübahisəli zonalar" kimi təqdim edirdi. Amma Fələstin dövlət kimi tanındıqdan sonra bu bölgələr işğal altındakı ərazi statusu alır - tanınmış suveren dövlətə qarşı həyata keçirilən hərbi nəzarət rejimi kimi.

Bu yeni reallıq BMT-nin IV Cenevrə Konvensiyasını, 1907-ci il Haaqa Nizamnaməsini və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunu gündəmə gətirir. Beləliklə, Fələstin məsələsində təkcə humanitar böhran yox, artıq hüquqi əsaslara söykənmiş işğal məsələsi ortaya çıxır.

Bu kontekstdə Avropa İttifaqının sabiq xarici siyasət rəhbəri Xavyer Solananın fikirləri xüsusilə diqqətəlayiqdir:

"Əgər İsrail Qəzzanı tam işğal edərsə, Avropanın qarşısında bircə yol qalacaq - Fələstini tanımaq və İsraildən işğalçı kimi məsuliyyət tələb etmək".

Bunun nəticəsində Haaqa Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi artıq təkcə fərdi cinayətləri yox, sistemli şəkildə həyata keçirilən hüquq pozuntularını da təqib edə bilər - xüsusən də mülki əhaliyə qarşı yönəlmiş hərbi əməliyyatları.

Simvolik dəyişim: qurban obrazından ittiham olunana doğru

İsrail uzun illər beynəlxalq informasiya müstəvisində özünü "təhlükəli mühitdə sağ qalmağa çalışan qurban dövlət" kimi təqdim edirdi. Bu strategiya əsasən Holokost irsi, "ətrafdakı düşmənlərə qarşı müdafiə" və "terrora qarşı mübarizə" kimi ritorikaya söykənirdi. Amma indi, Fələstinin tanınması və hüquqi reaksiya dalğası bu obrazı dağıtmağa başlayıb.

İsrail daha çox təhdidə məruz qalan yox, artıq təhdid yaradan kimi təqdim olunur. İctimai diskurs dəyişir. Hətta əvvəllər daha loyal olan media orqanlarında belə - məsələn, Britaniyanın The Guardian və Almaniyanın Die Zeit nəşrlərində - müdafiə tonu yoxa çıxıb, onun yerini məsuliyyət tələb edən ritorika tutub. Bu tendensiya xüsusilə humanitar fəlakətin miqyasına və fələstinli ailələrin faciəvi hekayələrinə fokuslanan emosional reportajlarla güclənir.

Nəticədə İsrail "izahedici diplomatiya"dan "özünü müdafiə etməli olan diplomatiya" rejiminə keçir. Bu isə informasiya əsrində - xüsusilə qlobal media müharibəsi fonunda - son dərəcə həssas və zəif mövqedir.

Bu yeni reallıqda İsrailin əsas silahı - onun beynəlxalq imici - əldən çıxmaq üzrədir. Qırılmış bir mifin yerini isə hüquqi sorğular, diplomatik notasiyalar və beynəlxalq təcrid almaqdadır. Və bu proses, görünən odur ki, geri dönməyəcək şəkildə işə düşüb.

Netanyahunun taktiki yanlışlığı: Diplomatiyanın çökməsi və bir adamın savaşı

2025-ci ilin yayında Qəzzada başlayan müharibə təkcə siyasi və hərbi qarşıdurma deyil, həm də İsrailin beynəlxalq mövqeyinin sürətlə aşındığı bir dönüm nöqtəsinə çevrildi. Binyamin Netanyahunun hökuməti, görünür, beynəlxalq ictimai rəyin bu qədər sürətlə və bu qədər dərin şəkildə dəyişəcəyini nəzərə almamışdı. Onlar hərbi qələbəyə arxalanaraq diplomatik nəticələri hesablamaq əvəzinə, illərlə Fələstinin gələcəyi ilə bağlı danışıqlardan yayınmağı siyasi taktikaya çevirirdilər. Amma indi dünya bu "müvəqqəti idarəetmə" modelinə son vermək qərarına gəlib.

Avropa artıq daha statik müşahidəçi olmaq istəmir. Qəzza böhranı təkcə Yaxın Şərqdə sabitliyi deyil, qlobal təhlükəsizlik arxitekturasını, miqrasiya axınlarını və beynəlxalq humanitar hüququ da alt-üst edir. Əgər sentyabr ayında altı Avropa ölkəsinin və Fransanın təşəbbüsü ilə BMT və ya paralel diplomatik kanallar vasitəsilə Fələstin dövlət kimi tanınarsa, bu, İsrailin beynəlxalq arenadakı statusunu əsaslı şəkildə dəyişəcək. Həmin andan etibarən Qəzzada atılan hər bir addım başqa dövlətin ərazisində həyata keçirilən hərbi əməliyyat kimi qiymətləndiriləcək.

Bu, ikiqat təhlükə yaradır: - Hüquqi baxımdan: Haaqa məhkəməsi və beynəlxalq tribunal səviyyəsində məsuliyyətə cəlbetmə mexanizmi işə düşə bilər. - Siyasi baxımdan: ABŞ başda olmaqla, əsas müttəfiqlərlə münasibətlər kəskinləşə, İsrail diplomatik təcridə yuvarlana bilər.

Əgər əvvəllər söhbət HƏMAS-la qarşıdurmadan gedirdisə, indi artıq İsrailin dünyanın böyük bir hissəsi ilə açıq qarşıdurma təhlükəsi var.

Siyasi rasionalizmdən kənarda

Göz önündə olan odur ki, Binyamin Netanyahunun rəhbərlik etdiyi İsrail hökuməti artıq dövlət strategiyası ilə yox, şəxsi xilas instinkti ilə idarə olunur. Uzun illər "Yaxın Şərqdə yeganə demokratiya" kimi təqdim olunan ölkə bu gün öz müttəfiqlərindən uzaqlaşır, beynəlxalq ictimaiyyətin gözündə mənəvi legitimliyini itirir, Qlobal Cənubun nəzərində isə "müstəmləkəçi caynaqların" simvoluna çevrilir.

Rəsmi Tel-Əviv bu savaşı "terrora qarşı müdafiə" kimi təqdim edir. Amma reallıqda isə bu, minlərlə dinc sakinin ölümü, dağıdılmış infrastruktur, humanitar blokada və tamamilə qeyri-insani rəftar fonunda artıq "özünümüdafiə" deyə qəbul edilmir. Bu, beynəlxalq hüququn, insan haqlarının və dövlətin əxlaqi sərhədlərinin bilincli şəkildə aşılmasıdır.

Jerusalem Post-da professor Ehud Menaxemin yazdığı kimi:

"Burada dövlətlərarası müharibə deyil, bir şəxsin hakimiyyətdə qalmaq üçün apardığı mübarizə gedir - xalqın, canların və regionun gələcəyi bahasına".

Bu - metafora deyil. Bu - diaqnozdur. Və bu diaqnozun içində qorxulu bir gerçək yatır: İsrail artıq normal dövlət kimi yox, təcrid olunmuş qalaya çevrilib. Qalanın komandanı isə idarəetmə sükanını tərk etməmək üçün hər şeyə - hətta öz xalqına qarşı da getməyə hazırdır.

İsrailin beynəlxalq mühasirəsi dərinləşir

25-dən çox ölkə artıq açıq şəkildə Tel-Əvivi humanitar yardımın qarşısını almaqda və beynəlxalq humanitar hüququ pozmaqda ittiham edib. Tarixdə ilk dəfə olaraq, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi fəaliyyət göstərən İsrail baş nazirinə qarşı həbs qərarı çıxarıb. ABŞ-la münasibətlər də gərginləşməkdədir - dəstək hələlik qalır, amma Ağ Evin açıqlamaları getdikcə daha "narahat" ritorikaya keçib, Konqresdə isə "xüsusi münasibətləri" yenidən qiymətləndirməyə çağıran səslər çoxalır.

Qlobal Cənub isə - Afrika, Latın Amerikası, müsəlman dünyasının böyük bir hissəsi - artıq İsrailə bir müttəfiq yox, bir hegemon, bir cəza aləti kimi baxır. Onlar bu davranışda sadəcə ikili standartları yox, həm də dərin strateji riyakarlığı görürlər. Qərb, öz müttəfiqinə bağışladığını başqalarına tribunalla, sanksiyalarla cavablandırır. Bu isə dünya düzəninə alternativ qurmaq istəyən ölkələrin mövqelərini gücləndirir. İsrail, fərqində olmadan, bu yeni düzənin katalizatoruna çevrilir.

İsrailin daxili parçalanması: qorxu rejimi

Amma daha qorxunc olan, İsrailin içində baş verənlərdir. Cəmiyyət ruhdan düşüb, ordu motivasiyasını itirib, hüquqi sistemə təzyiq artmaqdadır. Netanyahu qorxudan istifadə edir: HƏMAS qorxusu, İran qorxusu, təcrid qorxusu - və bu qorxuları siyasi "yanacaq" kimi yandırır. Tənqid - "xəyanət" sayılır, müxalif mövqe - "təhlükə" elan olunur. Demokratiyanın təməl prinsipləri - fikir plüralizmi və açıq debat - əzilir.

Bugünkü Qəzza savaşı təkcə girovlarla və ya sərhədlərlə bağlı deyil. Bu, beynəlxalq siyasətdə harada dayanmaq lazımdır sualına verilən cavabdır. Bir demokratik dövlətin lideri nə qədər irəli gedə bilər? Xaricdən gələn indulgensiya və daxildəki korluq birləşəndə, qorxu yeganə idarəetmə mexanizminə çevriləndə, milli maraqlar bir nəfərin siyasi taleyinə qurban verilmiş olur.

Bu strategiyanın hesabı çox ağır olacaq. Nə qədər uşaq, mülki şəxs, əsgər, jurnalist və həkim ölməlidir ki, tarix açıq şəkildə desin: bu, Netanyahunun savaşıdır. İsrailin yox.

Bu yol, nə qədər uzun olsa da, sonunda məğlubiyyətlə bitəcək. Çünki yalan, qorxu və beynəlxalq hüquqa qarşı təhqir üzərində qurulmuş strategiyalar gec-tez - özü-öz ağırlığı altında - çökür. Sual təkdir: bu çöküş baş verənə qədər daha neçə insan həyatını itirəcək?

Tarix - necə deyərlər - heç vaxt unutmur. Ədalət də elə. Və ən qorxulusu odur ki, hər ikisi ən sonda, amma mütləq şəkildə gəlir. Hətta toxunulmaz olduğunu zənn edənlərin arxasınca da.